თაიმერი: ბატონო იგორ, რამ განაპირობა იუსტიციის დეპარტამენტის, როგორც აფხაზეთის დევნილი ხელისუფლების ერთ-ერთი წამყვანი რგოლის ლიკვიდაცია?

ი. კოპალიანი: რიტორიკული შეკითხვაა და შევეცდები გაგცეთ პასუხი თუმცა, ამისთვის, პატარა შესავალი, ასე ვთქვათ პოლიტიკურ-სამართლებრივი ექსკურსის გაკეთება დაგვჭირდება. როგორც მოგეხსენებათ, აფხაზეთში განვითარებული მოვლენების შედეგად, საქართველოს ცენტრალურმა ხელისუფლებამ დაკარგა იურისდიქცია აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის თითქმის მთელ ტერიტორიაზე, ხოლო მოსახლეობის უმეტესობა იძულებული გახდა დაეტოვებინა საკუთარი მიწა-წყალი. ვინაიდან, მოსახლეობასთან ერთად აფხაზეთი დატოვა იქ მოქმედმა ხელისუფლებამაც და აშკარა გახდა, რომ აფხაზეთში შეიქმნებოდა სახელისუფლებო ვაკუუმი, საქართველოს ცენტრალურმა ხელისუფლებამ მიიღო პოლიტიკურ-სამართლებრივი გადაწყვეტილება და ლეგიტიმურად ცნო ხელისუფლების ის ორგანოები, რომლებიც რეალურად გამოხატავდნენ აფხაზეთის მოსახლეობის დიდი ნაწილის ინტერესებს და არ მონაწილეობდნენ სეპარატისტულ დაჯგუფებასთან ერთად ანტიკოსტიტუციურ საქმიანობაში (თვალსაჩინოებისთვის შეგიძლიათ იხილოთ საქართველოს პარლამენტის 1994 წლის 10 მარტისა და 1995 წლის 24 თებერვლის დადგენილებები). აღნიშნული გადაწყვეტილებით, აფხაზეთის სრულ დეოკუპაციამდე და დევნილების უკან დაბრუნებამდე, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლების დაწესებულებებმა ფუნქციონიერება გააგრძელეს სამოქმედო ტერიტორიის გარეთ, როგორც ხელისუფლების ადგილნაცვალმა, ევაკუირებულმა ორგანოებმა. შესაბამისად, ის უწყვეტი სამართლებრივი კავშირი, რაც იყო კონფლიქტამდე საქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლებასა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უწყებებს შორის გაგრძელდა. თბილისში მუშაობა გააგრძელა აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის იუსტიციის სამინისტრომაც, რომელიც შედიოდა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში, ხოლო აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის იუსტიციის მინისტრი იმავდროულად იყო საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სათათბირო ორგანოს წევრი.

თაიმერი: ბატონო იგორ, თქვენ ახსენეთ რომ აფხაზეთის იუსტიციამ სხვა უწყებებთან ერთად საქმიანობა გააგრძელა როგორც სამინისტრომ, მაშინ იუსტიციის დეპარტამენტად რატომ მოიხსენიებენ?

ი. კოპალიანი: სწორედ აქეთ მიმყავდა საუბარი და თქვენი ნებართვით დავასრულებ, ასე ვთქვათ შესავალი ნაწილის თხრობას, რომ ძირითად კითხვაზე გაცემულ პასუხში ბუნდოვანება არ იყოს. როგორც მოგახსენებდით აფხაზეთის იუსტიციის სამინისტრომ დევნილობაში გააგრძელა თავისი საქმიანობა. თუმცა, გარკვეული პერიოდის შემდეგ საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლების მიერ გატარებულმა რეფორმამ ასახვა ჰპოვა აფხაზეთის დევნილ ხელისუფლებაზეც. აფხაზეთის იუსტიციის სამინისტრო რეორგანიზებულ იქნა იუსტიციის დეპარტამენტად, როგორც აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულება და სამართალშემოქმედების ხელშემწყობი ორგანო. იმის გათვალისწინებით, რომ რეფორმის შედეგად ავტონომიებში მოხდა რიგი უფლებამოსილებების ცენტრალიზაცია, აფხაზეთის იუსტიციის დეპარტამენტის ძირითადი ფუნქციების მიღმა დარჩა ისეთი სერვისების მომსახურება, როგორიცაა: სამოქალაქო აქტების რეგისტრაცია, საჯარო რეესტრის წარმოება, სანოტარო მომსახურება, სასამართლოების, ასევე, რიგი ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ საქმეებზე გამოტანილი გადაწყვეტილებების აღსრულების უზრუნველყოფა.

თაიმერი: გამოდის, რომ უფუნქციოდ დარჩით!

ი.კოპალიანი: აფხაზეთში შექმნილი სიტუაციისა და იმ არაორდინალური რეალობის გათვალისწინებით რა სიტუაციაშიც იმყოფება აფხაზეთის ხელისუფლება თავისი ინსტიტუტებით, ვერ ვიტყოდი, რომ უფუნქციოდ დავრჩით. როგორც მაღლა ავღნიშნე დევნილობაში მყოფი აფხაზეთის ხელისუფლების არსებობა პოლიტიკურ-სამართლებრივი გადაწყვეტილებაა და მოცემულ შემთხვევაში სწორედ ამ კონტექსტში უნდა განვიხილოთ იუსტიციის დეპარტამენტის საქმიანობაც. იუსტიციის დეპარტამენტი აფხაზეთის დევნილ ხელისუფლებაში წარმოდგენილი იყო, როგორც მრჩეველი სამართლის დარგში.  სამართალშემოქმედებისა და სამართლებრივი უზრუნველყოფის გარდა, მისი საქმიანობა ასევე მოიცავდა აფხაზეთიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთათვის უფასო სამართლებრივი კონსულტაციების გაწევასა და მათი უფლებების დაცვის ხელშეწყობას; ჩართულობის სტრატეგიის სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული ინიციატივების განხორციელების ფარგლებში სამთავრობათაშორისო ჯგუფებში მონაწილეობას; აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე ლეგიტიმურად მცხოვრები პირადობის ნეიტრალური მოწმობისა და ნეიტრალური სამგზავრო დოკუმენტის მიღებაზე უფლებამოსილი პირების ფოტოიდენტურობის დადასტურებასა და საცხოვრებელი ადგილის დადგენას; ოკუპირებული აფხაზეთის ტერიტორიაზე მიმდინარე მოვლენების შესახებ ინფორმაციის მომზადებასა და ხელმისაწვდომობას. მინდა თქვენი ყურადღება მივაპყრო იმ გარემოებას, რომ იუსტიციის დეპარტამენტის მიერ მოპოვებული ინფორმაცია, ოკუპირებულ აფხაზეთში ადამიანის უფლებათა დარღვევის მიმართულებით, ხშირ შემთხვევაში საქართველოს სახალხო დამცველისა და საგარეო საქმეთა სამინისტროს ანგარიშებში იქნა ასახული. უფრო მეტიც, იუსტიციის დეპარტამენტის საქმიანობა, ოკუპანტი ქვეყნის წაქეზებით აფხაზეთის ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მოქმედი რეჟიმის „განსჯის“ საგანიც გამხდარა. იუსტიციის დეპარტამენტის აქტივობების ჩამოთვლისას ვფიქრობ ყველაზე ხაზგასასმელი მაინც დევნილთა უფასო ადვოკატირების დანერგვაა. ამასთან, სხვა აქტივობებისგან შეიძლება გამოვყოთ ისეთი აქტივობა, როგორიც იყო აფხაზეთის ტერიტორიაზე არსებული კულტურული (სულიერი) მემკვიდრეობის სამართლებრივი დაცვის მექანიზმების შემუშავება, აფხაზეთში დატრიალებული ტრაგედიის მონაწილე მხარეების შერიგებისკენ განხორციელებული ღონისძიებები და სამშობლოსათვის თავდადებულთა წარმოჩენის მიზნით „სამშობლოსათვის მარადისობაში“ პროექტის განხორციელება, გაეროს ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტის დასკვნითი მოსაზრებების გათვალისწინებით გენდერული ცნობიერების ამაღლების კამპანიის წარმოება, აფხაზეთის აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულებებში დასაქმებულ საჯარო მოხელეთა დატრენინგების ორგანიზება…

თაიმერი: და მაინც რა გახდა იუსტიციის დეპარტამენტის ლიკვიდაციის საფუძველი?

ი.კოპალიანი:  სამართლებრივ ენაზე, რომ გითხრათ იუსტიციის დეპარტამენტის ლიკვიდაციის საფუძველი გახდა აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული კანონი. უფრო სწორად „აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ აფხაზეთის კანონში ცვლილების შეტანა, რომლითაც აფხაზეთის აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულებების ჩამონათვალიდან იუსტიციის დეპარტამენტი ამოღებულ იქნა. უმაღლესი საბჭოს აღნიშნული ქმედება დაეფუძნა აფხაზეთის მთავრობის ახალი შემადგენლობის მიერ შემუშავებულ სამთავრობო პროგრამას, რომელიც აგებულია „მცირე მთავრობის“ კონცეფციაზე.

თაიმერი: რატომ იუსტიციის დეპარტამენტი და არა  რომელიმე სხვა უწყება?! ასე გამოდის, რომ იუსტიციის მიმართულებით აფხაზეთის ხელისუფლებამ აქტივობა შეწყვიტა?!

ი.კოპალიანი: არა, იუსტიციის მიმართულებით საქმიანობა გაგრძელდება და შენარჩუნდება, აფხაზეთის ისტორიული მეხსიერებისა და შესაბამისი კვალიფიკაციის მქონე კადრების გამოყენებით. მოცემულ შემთხვევაში იუსტიციის დეპარტამენტი ლიკვიდირებულ იქნა როგორც აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულება, ხოლო მისი ფუნქციები გადანაწილდა სხვადასხვა უწყებებზე. ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილების საპირწონედ მისასალმებელია აფხაზეთის ხელისუფლების მიერ გადადგმული ნაბიჯი აფხაზეთის მთავრობაში იუსტიციისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის საკითხებში მინისტრის თანამდებობის შემოღებასთან და შესაბამისი აპარატის შექმნასთან დაკავშირებით, რომელიც მომავალში გააგრძელებს და უზრუნველყოფს იუსტიციის დეპარტამენტის ძირითადი ფუნქციების განხორციელებას. როგორც მოგახსენებდით აფხაზეთის ხელისუფლებაში მიმდინარეობს რეორგანიზაციის პროცესი „მცირე მთავრობის“ კონცეფციის ფარგლებში. ზოგადად ცვლილებები ერთგვარ გამოწვევად რჩება. სამწუხაროდ, საჯარო სამსახურში დასაქმებულებს ჯერ კიდევ ვერ ჩამოუყალიბდათ ცვლილებებზე ორიენტირებული კულტურა, რომელიც ხელს შეუწყობდა ან გაადვილებდა რეფორმის ჩატარების პროცესს. რიგი მიზეზებიდან გამომდინარე, რეფორმის განხორციელებისას თანამშრომლებში დაბნეულობის ხარისხი საკმაოდ მაღალია. უფრო მეტიც, ვიწრო ფუნქციურ ჭრილში აზროვნება და ინფორმაციის ნაკლებობა, ისევე როგორც მომავლის ბუნდოვანება ისეთ პრობლემებს იწვევს, როგორიცაა ცვლილებებისადმი წინააღმდეგობა და თანამშრომელთა დემოტივაცია იმუშაონ სათანადო ხარისხით. მიუხედავად აღნიშნულისა იმედი მაქვს ყველაფერი დალაგდება.

თაიმერი: ბატონო იგორ, თქვენ სად მოიაზრებით, რა გეგმები გაქვთ?

ი.კოპალიანი: იუსტიციის დეპარტამენტი აგრძელებს საქმიანობას სალიკვიდაციო რეჟიმში, შექმნილია შესაბამისი სალიკვიდაციო კომისია ჩემი ხელმძღვანელობით. ამ ეტაპზე მიმდინარეობს იუსტიციის დეპარტამენტის თანამშრომელთა მობილობის წესით გადაყვანის პროცედურა. ვიტოვებ იმედს, რომ მათი მობილობის საკითხი გადაწყდება დადებითად და ისინი გააგრძელებენ თავიანთ პროფესიულ საქმიანობას მომავალშიც. რაც შეეხება თქვენს მონა-მორჩილს, მომავალში ჩემი გეგმებით მოვიაზრები აფხაზეთში, ჩემს ქალაქ სოხუმში (იღიმის). ხაზგასმით მინდა ავღნიშნო, რომ ჩემი, ისევე როგორც აფხაზეთის დევნილი საზოგადოების წარმომადგენელთა ცხოვრების წესი და მიზანი მიმართულია აფხაზეთისკენ. მიუხედავად იმისა, რომ აფხაზეთში დაბრუნების საკითხი დროში გაიწელა და თითქოს არ ჩანს დასასრული აღნიშნული მიზნისკენ მიმავალ გზაზე, მძაფრი ნოსტალგიით გამსჭვალულებს მაინც გვჯერა, რომ აფხაზეთის ოკუპაცია დროებით ხასიათს ატარებს და დეოკუპაციის ფარგლებში, მშვიდობიანად და ღირსეულად დავუბრუნდებით მიტოვებულ ფუძეს, ჩამქრალ კერას. აფხაზეთს გამოღმა მიღებული ცოდნითა და გამოცდილებით აფხაზეთში გავაგრძელებთ ჩვენი წილი საქართველოს მშენებლობას. ჩვენ არ გვაქვს უფლება დავყაროთ ფარ-ხმალი და შევუშინდეთ ცხოვრების ბედ-უკუღმართობით შექმნილ დაბრკოლებებს. გულის სიღრმეში მწამს, რომ დევნილებში გამჯდარია პარადიგმა – უაფხაზეთოდ ჩვენი ცხოვრება ფუჭია და სწორედ ამიტომაც დღეს თუ არა ხვალ, ხვალ თუ არა ზეგ, ჩვენ მაინც  დავბრუნდებით.